زنده بودن و ادامه حیات همه جانداران به تنفس و گردش خون وابسته است و عضله قلب در نقش پادشاه این امپراطوری قرار دارد. اگر این عضله لحظه‌ای توانایی خود را در کارکردن از دست بدهد و نتواند خون را به نواحی متفاوت بفرستد، عمر هر موجود زنده‌ای پایان میپذیرد. بیماری قلبی از عواملی است که بر سلامت بدن تأثیر میگذارد و به نوعی تمام ارگان‌های بدن را تحت تأثیر قرار میدهد. بیماری‌های قلبی، افزایش ضربان قلب، فشار خون، سکته قلبی از مواردی هستند که بر عملکرد قلب تأثیر می‌گذارند.
این ماهیچه تو خالی تا پایان عمر و بدون وقفه کار میکند و نقش اساسی در حیات جانداران دارد.
اما کارکرد قلب چگونه است؟ نقطه اشتراک دستگاه تنفس و قلب چیست؟ بیماری‌ها و راه درمان آنها چیست؟ و چگونه از بروز بیماری قلبی جلوگیری کنیم؟
ساختار و چگونگی کارکرد قلب
قلب پستانداران از ۴حفره تشکیل شده که شامل دو دهلیز و دو بطن است.
وظیفه دهلیزها دریافت خون از سایر اندام‌ها و وظیفه بطن‌ها فرستادن خون به اندام‌ها و رگ‌ها می‌باشد.
در گردش کوچک، خون از دهلیز وارد شش میشود و پس از تصفیه شدن و مبادله اکسیژن هوا، مجدد وارد دهلیز میشود. سپس با یک تپش قلب، دریچه‌های دهلیزی-بطنی باز شده و خون وارد بطن میشود. در ادامه انقباض، خون وارد بزرگترین رگ بدن یعنی آئورت شده و از آنجا به اندام‌ها سفر میکند.
عضله‌های قلب غیر ارادی هستند و تعداد ضربان آن بسته به شرایط آرامش و یا نوع فعالیت تغییر میکند
در ادامه مقاله به برسی بیماری‌های قلبی و راه‌های درمانی آنها خواهیم پرداخت
دانستنی‌هایی درباره بیماری قلبی
بیماری قلبی عبارتی رایج است که در بین همه افراد و برای هر گونه اختلال قلبی به کار میرود
در شاخه پزشکی و در جایی که قلب مورد بررسی قرار می‌گیرد دو نوع بیماری وجود دارد:
بیماری قلبی-عروقی: در بیماری‌های قلبی و عروقی به بررسی مشکلات رگ‌های خونی و شریان‌هایی که به قلب می‌رسند میپردازند و ارتباط بین قلب و شریان‌ها را از نظر بسته بودن و یا هر نوع بیماری دیگری مورد آزمایش قرار می‌دهند.
بیماری قلبی: در این مرحله به بررسی اختلالات قلب میپردازند؛ اختلالاتی که میتواند به صورت مادرزادی در ریتم قلب و یا در عضله قلب مثل سوراخ بودن دیواره بطن‌ها باشد.
بر اساس تحقیقات سازمان کنترل بیماری، ناراحتی‌های قلبی یکی از علل شایع مرگ‌و‌میر در انگلستان، آمریکا، کانادا و استرالیا می‌باشد. در ایالت متحده از هر ۴مرگ یکی از آنها به علت بیماری‌های قلبی اتفاق می‌افتد.
نکات مهم درباره بیماری قلبی
بیماری‌های قلبی انواع متفاوتی دارد که بر روی سایر اندام‌ها تاثیر میگذارد و به حالت‌های مختلف در بدن انسان بروز میکند. تعدادی از این اختلالات در زیر آمده است:
بیماری مادرزادی
بیماری قلبی مادرزادی:
یکی از اصطلاحات رایج در بین بیماری‌ها اصطلاح بیماری مادرزادی است. این اختلالات به علت اینکه از بدو تولد با جنین همراه است مادرزادی خوانده میشود. تعدادی از آنها به شرح زیر است:
نقص دیواره بطنی:
در این اختلال بین دو دیواره بطن سوراخ کوچکی به وجود می‌آید که در بسیاری موارد این سوراخ با بالا رفتن سن بسته می شود.
نقص انسداد:
این اختلال هنگامی بروز میکند که خون به علت انسداد رگ‌ها و یا دریچه‌ها نتواند از قلب خارج شود و به حرکت خود ادامه دهد.
بیماری قلبی سیانوتیک:
این بیماری نقصی در قلب است که عوامل زیادی بر آن تاثیر میگذارد. از علائم این بیماری کاهش اکسیژن در قسمت‌های مختلف بدن و تغییر رنگ پوست به رنگ کبود است.
آریتمی قلبی:
آریتمی یک بیماری قلبی است که در آن با کاهش و یا افزایش ضربان قلب رو به هستیم. عوامل مختلفی میتواند بر این عارضه تاثیر بگذارد:
- تاکی‌کاردیا: این اختلال زمانی که تعداد ضربان قلب بیش از ۱۰۰ بار در دقیقه باشد به وجود می‌آید
- برادی‌کاردی: اگز تعداد ضربان قلب از ۶۰ بار در دقیقه کمتر باشد شخص دچار این اختلال میشود
- انقباضات نامنظم قلب و یا بطن‌ها و همچنین ضربان اضافی
- انقباض بی‌نظم رشته‌های ماهیچه‌ای بر اثر ضربان‌های نامنظم
وقتی تکانه‌های الکتریکی که ضربان قلب را هدایت و کنترل می‌کنند دچار اختلال می‌شوند، آریتمی قلبی به وجود می‌آید. این اختلال در تکانه‌ها باعث میشود که قلب دچار تپش‌های بسیار شدیدی شود و این تپش‌ها آرامش را از فرد بگیرد.
ضربان قلب نامنظم بسیار رایج است، بالا رفتن تپش قلب را تمام افراد با هر وضعیت جسمانی تجربه کرده‌اند. در این حالت افراد احساس سراسیمه و مضطرب بودن دارند و وضعیت آنها مانند زمانی است که در حال انجام یک مسابقه هیجانی هستند.
اگر چه ممکن است این حالت برای همه باشد، اما زمانی که از حالت عادی خارج شده و بدون محرک بیرونی و یا درونی، افزایش ضربان قلب اتفاق بیفتد باید جدی گرفته شود و برای کنترل آن به پزشک مراجعه کرد. آریتمی در موارد شدید میتواند کشنده باشد.
نارسایی قلبی
اختلالات مربوط به عروق کرونری در بیماری قلبی:
مواد مغذی عروق کرونری با گردش خون و رسیدن اکسیژن به بافت آنها تأمین میشود. این رگ‌ها ممکن است آسیب ببیند و حتی از بین بروند. گاهی به علت افزایش کلسترول بد خون و تجمع آنها در رگ‌های نزدیک به قلب و انسداد این رگ‌ها اکسیژن رسانی به بافت قلب ضعیف میشود و این کمبود اکسیژن در کارایی قلب اختلال ایجاد میکند و موجب بیماری قلبی میشود.
عارضه کاردیومیوپاتی:
بر اثر کاهش قدرت قلب به علل مختلف، قلب توانایی خود را برای پمپ کردن خون به نقاط مختلف از دست میدهد به همین دلیل قلب فشار بیشتری به بطن‌ها وارد کرده، در نتیجه دیواره‌های بطن بزرگتر از حد معمول میشود. رایج‌ترین علت این بیماری قلبی کاهش میزان اکسیژن رسانی به بافت قلبی است که بر اثر انسداد رگ‌های کرونری اتفاق می‌افتد که عوارض آن را در بزرگ شدن بطن چپ قلب شاهد هستیم.
انفارکتوس میوکارد قلب:
انفارکتوس قلب و انسداد رگ‌های کونری از جمله حمله‌های قلبی به حساب می‌آیند. گاهی بر اثر لخته خونی که در شریان‌های اصلی و رگ‌های کرونری وجود دارد خون به بافت میانی قلب یعنی میوکارد نمی‌رسد و این نارسایی موجب سکته قلبی میشود. این نارسایی باعث میشود بخشی از ماهیچه قلب از کار افتاده و دیگر ترمیم نشود.
نارسایی قلبی
این بیماری قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که قلب نتواند خون را به طور مؤثر در بدن پمپ کند. نارسایی به ندرت در هر دو طرف قلب اتفاق می‌افتد و اکثر موارد سمت چپ بیشتر درگیر میشود. این پدیده باعث میشود سمت چپ به مرور زمان ضعیف شود و توانایی خود را برای انتقال خون به سایر بخش‌ها از دست بدهد.
کاردیومیوپاتی هایپرترفیک:
این بیماری قلبی یک اختلال ژنتیکی است که در آن دیواره بطن چپ قلب بزرگ و سخت میشود و پمپاژ خون از قلب سخت میشود. والدینی که به این بیماری مبتلا هستند به احتمال ۵۰ درصد آن را به فرزندان خود منتقل می‌کنند. بر اساس تحقیقات انجام شده حملات قلبی در ورزشکاران که به صورت ناگهانی رخ میدهد از این نوع حملات بوده است.
نقص دریچه میترال:
نارسایی دریچه میترال یا شل بودن دریچه میترال زمانی رخ میدهد که دریچه به طور کامل بسته نمی‌شود و این باعث میشود زمانی که خون از رگ‌ها خارج شده دوباره به داخل حفره قلب باز گردد. به همین جهت خون نمیتواند به طور کامل به سرتاسر بدن برود و به تبادل مواد بپردازد. افراد مبتلا به این بیماری قلبی اکثراً احساس خستگی و نفس تنگی می‌کنند.
شل بودن دریچه میترال
علائم بیماری قلبی:
علائم بیماری قلبی در افراد بسته به نوع بیماری متفاوت است. شایع‌ترین این علائم نفس تنگی، درد قفسه سینه و تپش قلب زیاد است. رایج‌ترین این علائم بیماری قلبی درد قفس سینه است که به آنژین قفسه سینه شهرت دارد و زمانی رخ میدهد که قلب اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.
آنژین بر اثر فشار استرس و یا فشارهای بدنی اتفاق می‌افتد که عموما زیر ۱۰ دقیقه رو به بهبود میرود.
حملات قلبی از انواع مختلف بیماری های قلبی هستند و بین بسیاری از بیماری‌های قلبی اشتراک دارند. مثلا آنژین‌ها شباهتی زیادی به حملات قلبی دارند با این تفاوت که حملات قلبی حتی در هنگام استراحت هم اتفاق می‌افتد و حتی شدیدتر هم میشود.
گاهی علائم حملات قلبی مانند علائم سوء هاضمه می‌باشد. سوزش سر دل و معده درد و گاهی فشار و سنگینی روی قفسه سینه از علائم مشترک حملات قلبی و سوء هاضمه هستند.
سایر علائم حملات قلبی
- دردهایی که از قفسه سینه شروع میشود و به بازو یا پشت و شکم میزند و به اصطلاح در بدن میپیچد.
- احساس سبکی در سر و سرگیجه
- تعریق فراوان
- حالت تهوع و استفراغ
نارسایی قلبی زمانی که خون به بافت‌های بدن نرسد اتفاق می‌افتد، در نتیجه هنگامی که قلب ضعیف شود و نتواند خون را به گردش دربیاورد اکسیژن به بافت‌ها نمی‌رسد و موجب نفس تنگی و یا نفس نفس زدن میشود.
برخی بیماری‌های قلبی در افراد مسن و یا افراد مبتلا به دیابت بدون علائم رخ میدهد.
برخی علائم بیماری قلبی مادرزادی به شرح زیر است:
- زیاد عرق کردن
- خستگی مفرط
- ضربان قلب و تعداد تنفس‌های زیاد
- نفس تنگی
- درد قفسه سینه
- کبود و یا آبی شدن رنگ پوست
- تغییر شکل ناخن‌های دست و پا
بعضی علائم از بدو تولد بروز میکند ولی برخی علائم تا بعد از سن ۱۳ سالگی در بدن نهفته باقی می‌ماند.
به چه عللی دچار بیمار قلبی می‌شویم؟
بیماری قلبی بر اثر آسیب به بخشی از قلب اتفاق می‌افتد، این آسیب میتواند از عروق کرونری تا بافت ماهیچه‌ای باشد و این بیماری قلبی به نارسایی اکسیژن به کل بدن منجر میشود.
بعضی از انواع بیماری‌های قلبی مثل هایپرتروفیک علل ژنتیکی دارند، این بیماری‌ها قبل از تولد همراه فرد هستند، و از همان دوران جنینی رخ می‌دهند.
از بزرگترین عوامل حملات قلبی، مصرف سیگار است.
بعضی از رفتارهایی که در زندگی روزمره و سبک زندگی خود داریم؛ میتواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد:
- کلسترول و فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن و چاقی
- دیابت
- سابقه خانوادگی
- خوردن مواد غذایی با ارزش کم
- سن
- صدمات وارد شده مثل فشار خون و آسیب کلیه و کبد بر اثر بارداری
- برای مدت طولانی در یک وضعیت جسمانی ماندن مثل نشستن
- بالا رفتن تپش قلب
داشتن هر یک از موارد خطرناک بالا احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش میدهد اما بعضی از آنها مثل افزایش سن اجتناب ناپذیر است به عنوان مثال زنانی که به آستانه سن ۵۵ سال و بالاتر می‌رسند احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی در آنها افزایش می‌یابد.
راه درمان بیماری قلبی چیست؟
برای درمان بیماری‌های قلبی دو راه اصلی وجود دارد. راه درمانی اول استفاده از داروهای کنترل کننده بیماری قلبی و وضعیت قلب است. این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص قلب تجویز و با دوز مجاز مصرف شوند.
راه درمان دوم در صورتی که معالجه با دارو جوابگو نباشید جراحی قلب است که در موارد حاد توصیه میشود.
داروهایی برای بیماری قلبی
طیف وسیعی از داروها برای درمان بیماری‌های قلبی وجود دارد. به عنوان تعداد بسیار زیادی از آنها برای جلوگیری از لخته شدن خون و یا جلوگیری از افزایش ضربان قلب تجویز می‌شوند، اما برخی از آنها هم اهداف دیگری دارند.
چند نمونه از داروهایی که برای بیماری‌های قلبی کاربرد دارند:
- استاتین: جهت کاهش کلسترول خون
- وارفارین: نوعی رقیق کننده خون جهت جلوگیری از لخنه شدن خون
- بتا بلاکر: برای درمان حملات قلبی، نارسایی قلبی و فشار خون بالا
- آنژیوتانسین: تبدیل کننده آنزیم‌های مهارکننده برای تنظیم فشارخون بالا و نارسایی قلبی
- پراپرانول: جلوگیری از افزایش ضربان قلب
پزشک شما برای نتیجه بهتر معمولا چند دارو را به صورت دوره‌ای روی شما امتحان میکند تا بهترین درمان را پیدا کند. آنها همچنین از داروهایی استفاده می‌کنند که تداخل با سایر بیماری‌های شما نداشته باشد به عنوان اگر دچار دیابت هستید باید داروهایی مصرف کنید که با آنها تداخل نداشته باشد.
جراحی قلب به عنوان آخرین راه درمان:
در صورتی که داروها برای بیماری قلبی مفید نباشند، باید در شرایط اضطراری از جراحی کمک گرفت. معمولا جراحی قلب در درمان‌های دراز مدت تأثیر بسزایی دارند. شرایطی مثل انسداد رگ‌های کرونری که با دارو باز نمی‌شوند و یا رسوب‌های قدیمی کلسترل در شریان‌های اصلی، نیاز به جراحی دارد.
رایج ترین جراحی‌های قلب:
- آنژیوپلاستی: در این جراحی یک بالون کوچک در داخل رگ خونی باریک که به هر علتی مسدود شده قرار می‌دهند تا مسیر عبور خون مجدد باز شود
- جراحی بای‌پس عروق کرونری: در این جراحی، جریان خونی که به سمت قلب بسته شده بود مجدد باز میشود.
- جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه‌های معیوب قلب
- قرار دادن دستگاه تنطیم کننده ضربان قلب برای افرادی که دچار آریتمی قلبی هستند.
پیوند قلب نوعی دیگر از جراحی قلب است که در شرایط اضطراری، پیدا کردن قلب با اندازه و گروه خونی مناسب بسیار کار دشواری است. افراد برای پیوند قلب وارد لیست اسامی بیمارستان‌ها می‌شوند و گاهی سالیان متمادی در انتظار برای پیوند باقی می‌مانند.
چگونه از بیماری قلبی جلوگیری کنیم؟
دسته‌ای از بیماری‌های قلبی که از بدو تولد همراه ما هستند قابل پیشگیری نخواهند بود.
با این وجود با رعایت نکات زیر از بروز برخی از آنها میتوانیم جلوگیری کنیم.
- رژیم غذایی خود را متعادل نگه دارید. از مصرف چربی خودداری کنید، غذاهای با فیبر بالا و پروتيئن‌دار مانند ماهی مصرف کنید، استفاده از روغن‌های مفید مانند روغن کنجد و روغن زیتون فرابکر را داخل برنامه غذایی خود جای دهید. هر روز ۵ وعده از مواد غذایی مانند سبزیجات، میوه‌جات استفاده کنید. مواد مغذی مانند غلات سبوس‌دار را افزایش داده و از مصرف قند و شیرینی و چربی‌های اشباع شده به شدت دوری کنید.
- به طور منظم ورزش تمرین و ورزش کنید. ورزش با تغییرهای کوچک در ضربان قلب و افزایش ضربان قلب موجب تقویت قلب و سیستم گردش خون شده و فشار خون را متعادل نگه می‌دارد و همچنین کلسترول خون را کاهش میدهد.
- وزن خود را بر اساس قد خود تنظیم کنید.(از فرمول محاسبه BMI استفاده کنید)
- مصرف دخانیات را کاهش دهید؛ سیگار از عوامل بسیار خطرناک در بروز حملات قلبی و افزایش ضربان قلب است.
- مصرف الکل را کاهش دهید.
- شرایط جسمانی خود را کنترل کنید که بر سلامت قلب بسیار تأثیر گذار است. بیماری‌های مثل فشار خون، دیابت و بالا رفتن تپش قلب بر سلامت قلب مؤثر هستند.
برنامه غذایی خود را پیرامون موادی مانند سبزیجات، میوه، غلات کامل، دانه‌های مغذی، پروتيئن‌های گیاهی، پروتيئن‌های حیوانی و ماهی قرار دهید. انتخاب‌های هوشمند مانند محدود کردن کبوهیدرات‌های پیجیده، گوشت‌های فرآوری شده و نوشیدنی‌های شیرین داشته باشید. حتما برچسب‌های روی مواد غذایی مانند میزان قند و چربی و نمک را مطالعه کنید و سپس تهیه کنید.
با وجود نکات گفته شده شاید بیماری قلبی به طور کامل از بین نرود، اما تا حد زیادی بر سلامت تأثیر گذار است و با رعایت آنها میتوان از بیماری قلبی و حملات آن نجات پیدا کرد
