انرژی مورد نیاز سلول‌های بدن ما از گلوکز تأمین می‌شود. زمانی که بدن نتواند این گلوکز‌ها را ذخیره و مورد استفاده سلول‌های بدن قرار دهد، منجر به دیابت نوع یک و دو می‌شود. در این بیماری قند در خون جمع می‌شود و به سلول‌هایی که به گلوکز نیاز دارند نمی‌رسند و مشکلات زیادی را به همراه خوهد داشت.دیابت نوع یک معمولاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد؛ اما بروز آن در افراد مسن هم دیده شده است. این بیماری در اثر نبود انسولین به علت از کار افتادن بافت لوزالمعده رخ می‌دهد، سیستم دفاعی بدن، لوزالمعده را به عنوان بافت بیگانه شناسایی کرده، به آن حمله میکند و آن را از بین می‌برد.
هیج دلیل خاصی برای دیابت نوع یک وجود ندارد و اغلب به صورت ارثی منتقل می‌شود. بر اساس اطلاعات به دست آمده از مرکز کنترل بیماری حدود ۵ درصد از مردم به بیماری دیابت مبتلا هستند.
دیابت نوع ۲ با افزایش سن بیشتر دیده می‌شود، اما مواردی از شروع این نوع دیابت در کودکان دیده شده است. در این نوع دیابت، پانکراس انسولین تولید میکند ولی بدن نمیتواند از آن استفاده کند. به نظر می‌رسد سبک زندگی در پیشرفت این بیماری نقش پر رنگی داشته باشد. بر اساس آمار مرکز کنترل بیماری ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد مبتلا به دیابت، دیابت نوع دو دارند.
هر دونوع دیابت با پیشرفت میتوانند بسیار خطرناک باشند و عوارض شدید مثل بیماری قلبی، بیماری کلیوی، کم شدن قدرت بینایی، شرایط و مشکلات عصبی و در نهایت تخریب دیواره رگ‌ها و سایر ارگان‌ها را به وجود بیاورد.
بر اساس تخمین مرکز کنترل بیماری در ایالات متحده حدود ۳۰ میلیون از مردم به دیابت مبتلا هستند؛ اما از این تعداد ۲۵درصد آن‌ها، یعنی چیزی حدود ۷/۵ میلیون نفر از بیماری خود اطلاعی ندارند.
دیابت حاملگی نوعی دیگر از این بیماری است که در دوران حاملگی در افرد رخ می‌دهد اما بعد از زایمان کم‌کم از بین می‌رود، ولی میتواند زمینه ابتلا به دیابت نوع دو را در افراد به وجود بیاورد.
در این مقاله به تفاوت‌ها و شباهت‌های دیابت نوع یک و دو میپردازیم.
انسولین چگونه در خون عمل میکند؟
زمانی که شما چیزی میخورید سلول‌های بدن آن را به قسمتهای کوچکتری تقسیم میکند، یکی از این قسمت‌ها نوعی شکر به نام گلوکز است که سوخت اصلی سلول‌هاست. در طول یک وعده غذایی گلوکز به قسمتهای مختلف بدن سفر میکند. گلوکز در هنگام ورود به گیرنده که انسولین باشد نیاز دارد. انسولین در اینجا مثل یک کلید در ورودی عمل میکند.
اما نقش کبد در این بین چیست؟ کلیه مانند یک بانک ذخیره گلوکز عمل میکند. زمانی که در طول یک وعده غذایی گلوکز خون افزایش می‌یابد، انسولین به کبد پیام می‌دهد که گلوکز اضافی خون را برای بعد جذب کند و خیره کند. بین یک وعده غذایی و زمانی که خواب هستید با کاهش قتد خون، کبد گلوکز را وارد خون کرده و قند خون بیش از کاهش نمی‌یابد.
علل بیماری دیابت نوع یک و دو
هر دو نوع دیابت علل مختلفی می تواند داشته باشد ولی هر دو بیماری با انسولین درگیر است.
دیابت نوع یک در کودکی
دیابت نوع یک
در این بیماری زمانی که سلول‌های بتا در پانکراس شروع به تولید انسولین میکنند، سیستم دفاعی بدن به اشتباه این سلول‌ها را به عنوان سلول بیگانه شناسایی میکنند و به آن حمله میکند. دلیل این امر به صورت واضح مشخص نیست، اما امراض و عفونت‌های دوران کودکی در بروز آن نقش دارد. بر اثر از بین رفتن سلول‌های بتا با حمله سیستم دفاعی بدن، بدن دیگر نمیتواند انسولین کافی برای تنظیم سطح قند خون را تولید کند. این افراد از زمانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند تا آخر عمر احتیاج به دریافت انسولین مکمل دارند.
دیابت نوع یک، اغلب در کودکان و جوانان دیده می‌شود، اما ممکن است در سال‌های بعدی زندگی نیز اتفاق بیفتد. گاهی به صورت اتفاقی رخ می‌دهد و به مرور زمان بدتر می‌شود.
عواملی که خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند:
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت
- تولد نوزادان با شرایط خاص ژنتیکی که بر تولید انسولین بدن تأثیر می‌گذارد.
- برخی عوامل پزشکی مثل سیستیک‌فیبروزیز(انسداد سلول‌های لوزالمعده)یا هموکروماتوز
- قرار گرفتن در معرض برخی از عفونت‌ها و ویروس‌ها مانند اوریون
دیابت نوع دو
در دیابت نوع دو، سلول‌های بدن شروع به مقاومت در برابر اثرات انسولین میکند. در این زمان بدن تولید انسولین کافی را متوقف میکند، بنابراین بدن توانایی خود را در استفاده مؤثر از گلوگز از دست می‌دهد. این بدان معناست که گلوکز مورد استفاده سلول‌ها دیگر به آن‌ها نمی‌رسد و در عوض گلوگز اضافی در خون جمع می‌شود. به این حالت مقاومت انسولین می‌گویند.
در این حالت ممکن است فرد، دارای قند خون بالا به صورت موقت و یا دائمی باشد. وقتی سلول‌های بدن بیش از حد در معرض انسولین قرار میگیرند یا به آن کمتر جواب می‌دهند یا هیچ‌گاه به آن پاسخ نمی‌دهند. این علائم ممکن است سال‌ها ادامه داشته باشد. مردم برای درمان اولیه از داروها، رژیم غذایی و ورزش کمک میگیرند تا خطر ابتلا به بیماری و یا روند پیشرفت بیماری را کند کنند.
در مراحل اولیه دیابت نوع دو افراد نیاز به دریافت انسولین ندارند، ولی در صورت پیشرفت این بیماری برای حفظ سلامتی و متعادل نگه‌داشتن سطح خون باید مقداری انسولین دریافت کنند.
عوامل دیابت نوع دو
عواملی که احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش می‌دهند.
- سابقه خانوادگی دیابت نوع دو
- اضافه وزن و چاقی
- سیگار کشیدن
- رژیم‌های غذایی ناسالم
- تمرین و ورزش نداشتن
- استفاده از برخی داروهای ضد تشنج و برخی داروهای ضد ویروس مثل HIV
بر اساس مطالعات مرکز کنترل بیماری‌ها برخی افراد در قومیت‌های مختلف بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع دو هستند. مردم سیاه‌پوست و اسپانیایی، بومیان امریکایی، هندی‌ها و بومیان آلاسکا، بومیان جزایر اقیانوس آرام و افرادی که در برخی نقاط قاره آسیا زندگی میکنند، در این دسته قرار میگیرند.
خواص برخی مواد بر بهبود دیابت:
ویتامینD:
بر اساس مطالعات موردی، کاهش میزان ویتامین D نقش مؤثری بر پیشرفت هر دو نوع دیابت یک و دو دارد. در مجله پزشکی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد دیده شد زمانی که بدن مردم ویتامین D پایینی دارد برخی عملکرد‌های بدن آن‌ها مثل ایمنی و حساسیت به انسولین،به درستی کار نمی‌کند. به گفته دانشمندان این امر خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.
یکی از منابع اصلی برای تأمین ویتامین D نور خورشید است. منابع غذایی مثل ماهی‌های روغنی و فرآورده‌های لبنی در تأمین ویتامین D مؤثر هستند.
شیر مادر:
بر اساس مطالعات منتشر شده در سال ۲۰۱۲ که اثر حفاظتی شیر مادر را بر روی کودکان نشان می‌داد؛ برخی از محققان معتقداند که دادن شیر مادر به نوزادان حتی برای مدت کوتاه، میتواند از ابتلا به دیابت نوع یک در آینده جلوگیری کند.
روغن‌های گیاهی:
برای رعایت رژیم غذایی شما میتوانید برای پخت‌وپز و یا به صورت خام از روغن دانه‌های گیاهی استفاده کنید. روغن زیتون فرابکر یک عامل درمانی برای بهبود مقاومت به انسولین و دیابت عمل میکند. روغن دانه کتان، روغن کنجد که سرشار از ویتامین Eمی‌باشد برای کاهش قند خون در افراد دیابتی نوع ۲ مفید است.
علائم دیابت در افراد:
افراد مبتلا به دیابت به دلیل سطح نامتعادل قند خون ممکن است علائم و تجربه‌های مختلفی را حس کرده باشند. سایر موارد و بیماری‌های دیگری در کنار دیابت نوع ۲ دیده می‌شود که شامل چاقی، بیماری های قلبی-عروقی، فشار خون بالا و ملتهب شدن قسمتهای مختلف بدن می‌باشد.
علائم دیابت نوع ۱ قبل و در هنگام بیماری:
قبل از بروز بیماری، شاخص توده بدنی در محدوده سلامتی خود قرار دارد(۱۹ تا ۲۴/۹)
بعد از گذشت چند هفته اولیه از بیماری:
- افزایش تشنگی و ادرار
- افزایش گرسنگی
- تاری دید
- خستگی و کوفتگی بدن
- بی‌حسی و مورمور شدن دست و پا
- بالا رفتن زمان بهبود زخم‌ها در بدن
- کاهش وزن ناگهانی و غیر معقول
عوارض ناشی از دیابت نوع یک:
- بیماری قلبی-عروقی، شامل: حمله قلبی و سکته مغزی
- بیماری‌های مربوط به کلیه و نارسایی کلیه
- مشکلات چشم و از دست دادن دید
تشخیص دیابت
علائم دیابت نوع ۲، قبل و در هنگام بیماری:
قبل از بیماری، شاخص توده بدنی بالاتر از حد سلامتی خود قرار دارد(بالای ۲۵)
در طی چند سال این علائم بروز میکند:
- افزایش تشنگی و ادرار
- افزایش بیش از حد گرسنگی
- تاری دید
- خستگی و ضعف در بدن
- بی‌حسی و مورمور شدن دست‌ها و پاها
- بالا رفتن زمان بهبود زخم‌ها در بدن
- کاهش وزن غیر طبیعی
عوارض ناشی از دیابت نوع دو:
- بیماری قلبی عروقی مثل حمله قلبی و سکته مغزی
- بیماری کلیوی و نارسایی کلیه
- مشکلات و بیماری چشم و ازبین رفتن دید
- مشکلات عصبی
- مشکلات مربوط به زخم‌های بدن که در دراز مدت به قانقاریا و در نهایت به قطع عضو می‌انجامد.
ازدیاد قند خون(Hyperglycemia)
اگر قند خون فرد برای مدت طولانی بالا باشد ممکن است علائم مربوط به آن و عوارض بالا بودن قند خون مثل: از دست دادن بینایی، بیماری قلبی‌ـ‌عروقی و نارسایی سایر ارگان‌های بدن را تجربه کند. بر اساس مطالعات انجمن دیابت آمریکا زمانی که افراد قند خون بالایی دارند علائم زیر را تجربه میکنند:
- تکرر ادرار
- افزایش تشنگی
این بیماری میتواند منجر به کتواسیدوز شود که یک تهدید برای زندگی فرد است و باید تحت مراقبت‌های فوری پزشکی قرار بگیرد. علائم آن شامل موارد زیر است:
- اختلال در تنفس
- استشمام بوی میوه‌ها در هنگام تنفس
- حالت تهوع و استفراغ
- خشکی دهان
- کما و بی‌هوشی
کاهش قند خون(Hypoglycemia)
هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که افراد بیش از نیاز بدن از داروهای کاهش قند خون و انسولین استفاده میکنند و در این حالت قند خون به میزان پایین‌تر از حد نرمال می‌رسد.
علائم اولیه شامل موارد زیر است:
- تعریق، لرز و رنگ پریدگی صورت
- احساس لرز داشتن، عصبی و مضطرب بودن
- حالت تهوع
- احساس ضعف و خستگی
- سردرد
- مورمور شدن بدن
زمانی که فرد این علائم را حس کرد باید بلافاصله یک قرص گلوکز، آب‌نبات و یا یک نوشیدنی شیرین بخورد تا قند خون بیش از حد افت نکند و مشکل بدتر نشود. بعد از رفع حالت اولیه با خوردن مواد غذایی پروتئین دار مثل کره بادام زمینی، به بهبود روند درمانی ادامه دهد. اگر افراد درمان را جدی نگیرد مشکلات بزرگی از جمله تشنج، از دست دادن هوشیاری را خواهند داشت
این علائم میتواند زندگی عادی را مختل کند، و نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارد. افرادی که به این بیماری و یا هر بیماری خاص دیگری مبتلا هستند باید نوشته‌ای مانند شناسنامه همراه خود داشته باشند تا در صورت لزوم بقیه افراد بدانند چه کاری باید انجام دهند.
راه‌های تشخیص بیماری:
دیابت نوع یک به صورت ناگهانی بروز میکند و در صورتی که شخص علائم آن را داشت، باید به پزشک مراجعه کند. قبل از بروز دیابت نوع دو علائم پیش دیابتی وجود ندارد و فرد مبتلا متوجه ببماری خود نمی‌شود، ولی با یک آزمایش ساده خون متوجه می‌شود که قند خون بالایی دارد. افرادی که دچار چاقی مفرط هستند و یا سایر عوامل خطرناک دیابت نوع دو در آن‌ها دیده می‌شود، باید به طور منظم آزمایش بدهند و سطح گلوکز خون آن‌ها مورد بررسی قرار بگیرد.
آزمایش‌های زیر برای ارزیابی دیابت نوع ۱یا ۲ کاربرد دارند. همه آن‌ها مفید نخواهند بود:
- آزمایش A1C که پزشکان آن را هموگلوبین A1c و HbA1ویا آزمایش هموگلوبین می‌نامند.
- آزمایش قند خون ناشتا
- آزمایش تلرانس گلوگز از طریق دهان
- آزمایش گلوکز پلاسما تصادفی
با توجه به جواب آزمایش پزشک تشخیص می‌دهد که شما دچار دیابت و یا پیش دیابت شده‌اید.
انجمن دیابت آمریکا توصیه میکند برای افراد بالای ۴۵ سال به طور منظم آزمایش‌های مربوط به تشخیص دیابت نوع دو انجام شود تا در صورت بروز علائم بتوان از فاکتور‌های خطرناک بیماری جلوگیری کرد. افرد میتوانند میزان قند خون خود را در خانه با استفاده از دستگاه تست قند خون آزمایش کنند.
راه‌های درمان و پیشگیری از دیابت:
هیچ راه درمانی برای دیابت وجود ندارد؛ اما راه‌های درمانی میتواند به مردم در مدیریت این بیماری و همچنین پیشگیری از بروز زود هنگام آن جلوگیری کند.
درمان احتمالی
دیابت نوع یک:
در حال حاضر درمانی وجود ندارد ولی با گذر زمان و با استفاده از راه‌های درمانی میتوان علائم را کنترل کرد. راه‌های پیشنهادی مثل ژن درمانی و یا پیوند پانکراس متواند راه حل‌های خوبی باشد.
دیابت نوع دو:
برای نوع دو هم راه درمانی وجود ندارد ولی با بعضی اقدامات میتوان پیشرفت را کند کرده و علائم را مدیریت کرد. عمل جراحی بای‌پس معده در افرادی که چاقی دارند میتواند تا حدی علائم را کاهش دهد.
تزریق روزانه انسولین
درمان با انسولین و دیگر داروها:
دیابت نوع یک:
تزریق روزانه انسولین و یا استفاده از پمپ انسولین میتواند نیاز بدن به این ماده را در طول شبانه روز تأمین کند. سایر داروها مثل پراملینتاید میتواند از بالا رفتن بیش از حد سطح گلوکز خون جلوگیری کند.
دیابت نوع دو:
متفورمین میتواند میزان قندی را که کبد تولید تولید میکند کاهش دهد. همچنین مهار کننده‌هایSGLT2، DP-4،و آلفاگلوکزیداز میتواند سطح قند خون را کاهش دهد. مگلیتینیدها میتواند سطح انسولین خون را افزایش دهد.
درمان با استفاده از تغییر سبک زندگی:
دیابت نوع یک:
برنامه‌هایی که پزشکان برای آزمایش و کنترل انسولین و گلوکز خون برای شما در نظر میگیرند را حتما جدی بگیرید و آن‌ها را حتما انجام دهید.
فعال باشید و سبک زندگی سالم را برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و سایر بیماری‌ها در زندگی خود انتخاب کنید. زمانی که در حال تمرین کردن هستید میزان گلوکز خون خود را کنترل کنید. فشار خون و سطح بالای کلسترول خون خود را مدیریت کنید.
دیابت نوع دو:
در این نوع دیابت برنامه درمانی و توصیه‌های پزشکی را باید از قبل جدی‌تر بگیرید. رژیم سالم، تمرین منظم میتواند میزان فشار خون و سطح کلسترول بالای خون را کنترل کند. جلوگیری از استعمال سیگار و دانستن عوارض جانبی آن
جلوگیری از تأثیر عوارض بر بدن:
دیابت نوع یک و دو:
از برنامه‌های درمانی توصیه شده پیروی کنید و عوارض بالا و پایین بودن بیش از حد قند خون و عوارض آن را بدانید. عفونت‌های بدن را همیشه چک کنید، چشم خود را به طور منظم از لحاظ قدرت بینایی تست کنید و به دنبال راه درمان برای بیماری باشید.
پیشگیری:
برای دیابت نوع یک هنوز راهکارهای پیشگیرانه‌ای پیدا نشده است. برای حفاظت بیشتر از هر دو نوع این بیماری میتوان با داشتن رژيم غذایی سالم، دوری از سیگار کشیدن و دستورالعمل‌هایی که پزشک تجویز میکند، اقدام کرد.
دانشمندان بررسی میکنند که آیا داروهایی که بر MS و آرتریت روماتوئید تأثیر دارد بر دیابت هم اثر داشته و میتواند آن را کنترل کند؟
برای درمان دیابت نوع ۲ هیچ داروی خاصی وجود ندارد مگر جراحی بای‌پس معده و تغییر شیوه زندگی که منجبر به بهبود خواهد شد.
سبک زندگی
نگاهی پایانی به دیابت:
دیابت یک بیماری جدی است. در حال حاضر برای جلوگیری از دیابت نوع ۱ روش خاصی وجود ندارد، اما تزریق انسولین و سایر داروها در برقراری زندگی عادی افراد و کنترل علائم بیماری به مردم کمک میکند. درحالی که ممکن است بین هر دو نوع دیابت پیوندی ژنتیکی وجود داشته باشد؛ افراد میتوانند با پیروی از یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم خطر دیابت نوع دو را به طرز چشمگیری کاهش دهند. شما با داشتن برنامه غذایی روزانه خاص میتوانید از زندگی لذت ببرید و مواد غذایی را که دوست بر اساس برنامه خود مصرف کنید.
